Wapen- en Vlaggenboek Hesman: Difference between revisions

{{nl}}

Het Wapen en Vlaggenboek van Gerrit Hesman een een vroeg 18e eeuws wapenboek berustende in het stadsarchief van Leeuwarden. Het is gedigitaliseerd beschikbaar op de beeldbank Leeuwarden.  

Het boek bestaat uit 3 delen; het eerste deel met de wapens en kwartierstaten van Friese (adellijke) geslachten, het tweede deel met territoriale wapens en het 3e met wapens van Friese burgers. Het is een van de meest uitgebreide werken op het gebied van 17e eeuwse Friese geslachtswapens en een belangrijk historisch document.

De titel is zeer omvattend en zo is de collectie. In totaal bestaat deel II uit de bladzijden 123-156 van het wapenboek, met 16 wapens per bladzijde (7 op blz 156), waardoor het totaal aan opgevoerde wapens op 535 komt, met nog eens 11 op het titelblad. Een tiental wordt dubbel opgevoerd.

Het geheel is een vrij willekeurig ogende verzameling van Europese wapens, dwz de wapens staan noch op geografische, noch op een of andere andere logische volgorde. Er lijkt geen enkele logica in te zitten. Het is waarschijnlijk dat zijn bronnen beperkt waren en dat hij wapens heeft toegevoegd wanneer hij een of andere bron in handen had. Hij noemt geen bronnen in het gehele wapenboek, wel is er een introductie in het boek, maar daar worden geen bronnen genoemd voor deeel II.  

De enige genoemde bron gaat over de wapens van de Friese steden en grietenijen (blz 142-144): Wapenen der Friese Steeden en Grietenijen uitgegeeven door Francois Halma, 1709.  

Deze bron maakt ook duidelijk dat het boek begonnen is in 1708, maar later aangevuld. De genoemde wapens eindigen op blz 144 en de territoriale wapens gaan door tot blz 156 en die dateren dus allen van na 1708. Helaas is er op basis van de wapens geen verdere informatie te vinden over de bronnen of jaartallen.

Het blijft natuurlijk gissen, maar een deel zal afkomstig zijn van kaarten, almanakken en zogenaamde Wapen-Kalenders. Misschien ook via-via gehoord van reizigers.  Hesman zelf zal waarschijnlijk niet veel gereisd hebben en dus gebruik gemaakt hebben van wat in de stad Dokkum voorhanden was. Hetzij in openbare (stad) of particuliere verzamelingen.

Ook is het opvallend dat een protestantse schoolmeester (hij schreef ook protestante boeken/pamfletten) een aantal pagina’s heeft opgenomen met wapens van katholieke kloosters in Duitsland...

Op basis van de foutieve kleuren bij veel wapens is het te verwachten dat veel van de bronnen niet ingekleurde kaarten en boeken waren. Veel 17e eeuwse kaarten (Bleau, de Wit) werden zowel ongekleurd als ingekleurd uitgegeven. De gekleurde waren uiteraard veel duurder en het is dus te verwachten dat eventueel aanwezige kaarten in Dokkum vooral ongekleurd waren.  De gekleurde versies van de kaarten waren in de 17e eeuwse Atlas Maior uitgaven eigenlijk altijd correct, terwijl de wapens in het boek dat niet altijd zijn. Vaak zijn ze wel heraldisch gearceerd en kunnen de kleuren wel achterhaald worden.  

Dat hij in ieder geval kaarten gebruikt heeft is (vrij) zeker op basis van maar 2 wapens; dat van Valenciennes (blz 148 afbeelding 10) en Kurland (156-4). Het wapen van Valenciennes is een leeuw en werd door de stad ook alleen als leeuw gevoerd. Alleen op een aantal 17e eeuwse Nederlandse kaarten wordt (mede) een wapen met een zwaan genoemd (Val-de-Cygnes, zwanendal). Hesman noemt alleen het zwaanwapen en geen leeuw.  

Kurland is nu een deel van Letland en staat twee keer in het boek; op afbeeldingen 154-10 en 156-4. Het eerste wapen is min of meer correct en vertoont een leeuw in de juiste kleuren (alleen omgewend), het 2e wapen kon ik niet identificeren. Via Letse heraldici is het geïdentificeerd als een fantasiewapen op een 17e eeuwse kaart van De Wit uit Amsterdam. Het wapen is in Letland verder niet bekend.  

Wat betreft andere bronnen blijft het heel erg gissen, ik heb geen duidelijk boek, manuscript of andere bron kunnen vinden die duidelijk overeenkomt met de wapens in het boek. Veel van de genoemde wapens zijn vrij algemeen en kunnen dus uit allerlei bronnen komen.  

Ongeveer 10% is echt niet correct of zodanig vervormd dat het niet goed te herkennen is.  Hieronder vallen dus het eerder genoemde wapen van Kurland, of het (foutieve) wapen van de Vasa dynastie als wapen voor Finland. Ook die verwisseling komt denk ik van een kaart waarop het wapen van Finland staat en daarbij ook het wapen van de Zweedse koningen uit de Vasa dynastie, (Finland behoorde tot Zweden in die tijd), waarbij Hesman het verkeerde wapen heeft overgenomen. Een dergelijke kaart heb ik helaas (nog) niet kunnen vinden.  

Een paar wapens zijn voorzien van het verkeerde onderschrift zo zijn Ober- en Nieder-Lausitz verwisseld). Of voorzien van een foutieve naam; Usedom (149-15) is bijvoorbeeld het Hertogdom Pommern-Wolgast.  

Er zijn maar een paar wapens die ik niet heb kunnen identificeren. Dat zijn 127-11 (genoemd als Spiers in de Pfalz , maar stad en bisdom Speyer hebben totaal andere wapens) en Karnavese (130-11, het is de Canavese regio in Piemonte, maar de regio heeft geen wapen gehad en ook met lokale heraldici is niet te vinden van wie/wat het wapen was).

Daarna komen de XVII Provinciën, een van de 3 series die specifiek aangeduid worden. Dus de 17 provincies van de Republiek.Al zijn de 17 genoemde wapens niet identiek aan de 17 provincies.

De bladzijden 132-135(-8) komen duidelijk uit een wapenboek of plaat. Het zijn de Quaternionen van het Heilige Roomse Rijk en worden ook zo in het wapenboek aangegeven. De Quaternionen zijn een soort fictieve indeling van het rijk in groepen van 4 wapens die de verschillende standen en functies binnen het rijk symboliseren. Het is een indeling die in de 15e eeuw op is gekomen en tot in de laat 17e eeuw werd genoemd in allerlei wapenboeken, kaarten en publicaties. In de loop der tijd zijn er steeds meer bijgekomen en, hoewel het grootste deel van de wapens hetzelfde is gebleven, zijn er ook vrij veel variaties in de wapens van de verschillende groepen bekend. De combinaties in het wapenboek heb ik (nog) niet kunnen herleiden naar een publicatie/bron.

De volgende 27 wapens zijn alle wapens wan gebieden en  titels van de Doges van Venetie en het Huis Lusignan, dus in Italië, Griekenland en Oostelijk deel van de Middellandse Zee. Gebaseerd op een afbeelding van het grote wapen van Venetië.

|126-10 || [[File:Noord Brabant.hes.jpg|100 px]] || Name in the book : '''Braband'''<br>Current/correct name : '''Brabant''' || Be/Nl || Region/province || correct ||  || [[Noord_Brabant ]]

|127-9 || [[File:Groningen (provincie).hes.jpg|100 px]] || Name in the book : '''Groningen'''<br>Current/correct name : '''Groningen''' || Nl || City || correct ||  || [[Groningen ]]

|136-7 || [[File:County Störnstein.hes.jpg|100 px]] || Name in the book : '''Steinfurt'''<br>Current/correct name : '''Steinfurt''' || De || County || correct ||  || [[County_Steinfurt ]]

|136-8 || [[File:Ostfriesland.hes.jpg|100 px]] || Name in the book : '''OostNl'''<br>Current/correct name : '''OstNl''' || De || County || correct ||  || [[Ostfriesland ]]

|145-7 || [[File:County Steinfurt.hes.jpg|100 px]] || Name in the book : '''Sterrenstein'''<br>Current/correct name : '''Störnstein''' || De || County || incorrect || Hills should not be there. || [[County_St%C3%B6rnstein ]]

|145-15 || [[File:Groningen.hes.jpg|100 px]] || Name in the book : '''Groningen en Ommelanden'''<br>Current/correct name : '''Groningen''' || Nl || Province|| incorrect || Water lily leaves should be on the silver parts. || [[Groningen_(provincie) ]]

|155-1 || [[File:Breda (Noord Brabant).hes.jpg|100 px]] || Name in the book : '''Breda'''<br>Current/correct name : '''Breda''' || Nl || City || correct ||  || [[Breda_(Noord_Brabant) ]]